Çimento Fabrikası Tozlarının Zeytin Ağaçlarına Etkisi Yazar : Dr. İsmet UYSAL, Ersin KARABACAK, Tülay TÜTENOCAKLI     Sayı : 19. Sayı (Temmuz - Eylül 2008) Konu : Çevre Kirliliği   Endüstrileşme ile birlikte çevre kirliliği dünyada önemli boyutlara ulaşmıştır. Özellikle, kurulan fabrikaların yer seçiminde meteorolojik olayların dikkate alınmaması çevredeki bitki, hayvan ve insan yaşamında önemli sorunlara yol açmakta ve atmosfere bırakılan atıklar hava, su ve toprak kalitesi üzerinde olumsuz etkiler yapmaktadır. Ayrıca bu atıklar atmosfer koşullarının etkisiyle geniş alanlara yayılmak suretiyle çevrede bulunan bitkiler üzerinde birikerek normal gelişmelerine engel olmakta ve floristik kompozisyonu etkilemektedir. Diğer yandan, endüstriyel baca kirleticileri topraktaki mikrobiyal türler ve onların etkinliklerinde de olumsuzluklara neden olmaktadır. MeselaTrabzon-Ünye’de ihraç ürünü fındıkta, Mersin’de turunçgillerde, Izmir ve Erzurum-Aşkale’de zeytinliklerde çimento fabrikası baca tozlarının etkisi ile verim kaybı gözlenmiştir. Ayrıca çimento fabrikasının tozları toprağın kimyasal yapısını da değiştirmektedir. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümünde tarafımızdan gerçekleştirilen çalışmada, Çanakkale kentinin zeytin üretimi yapılan bölge yakınında bulunan çimento fabrikası bacasından salınan tozların, yakın çevredeki zeytin ağaçları üzerinde birikmesinin, zeytin verimine etkileri araştırılmıştır. Bu araştırma Çanakkale kentinin 40 km güneyinde yer alan Çimento Fabrikası’nın çevresinde bulunan zeytin plantasyonunda gerçekleştirilmiştir. Fabrikanın güneyinde bulunan zeytinler çimento tozları ile kirlenmekte, toprak yüzeyinde kabuk oluşmakta ve yapraklar üzerinde tozlar birikmektedir. Fabrikanın güneyindeki zeytinliklerden ve kontrol olarak da 5 km kuzeyde bulunan zeytinliklerden filiz örnekleri alınmış ve yaprak üzerinde biriken toz miktarı tespit edilmiştir. Ayrıca yeni ve eski filiz boyları ile filizlerdeki yaprak sayısı, meyve sayısı ve boyutları belirlenmiştir. Çimento Tozlarının Bitki Organlarına Etkileri Yeni filiz boyu ortalama ortalama değeri kontrole göre %28 oranında azalmıştır. Yeni filizlerdeki yaprak sayısı ortalamasında da, tıpkı filiz boyunda olduğu gibi kontrole göre %5 azalma görülmüştür. Eski filiz boyu ortalamasının kirlenmiş bölge filizlerinde, kontrole göre gelişmenin %35 azaldığı görülmektedir. Çimento tozları ile kirletilmiş bölgelerdeki zeytin ağaçlarının eski filizlerinde oluşan meyve sayısı, kontrole göre %76 değerinde çok önemli bir ürün düşmesine yol açar niteliktedir. Benzer şekilde, çimento tozlarıyla kirlenen alanlardaki zeytin meyveleri boyutlarının da kontrole göre meyve boyunda %25, meyve eninde ise %20 düzeyinde olduğu saptanmıştır. Bitki yapraklarında, yaprak alanının, kontrol bitkilerden daha az olduğu görülmektedir. Yaprak anatomisine ilişkin verilerimize göre yapraklarda belirgin değişiklikler görülmektedir. Bu araştırmada elde edilen sonuçlara göre, Çanakkale Çimento Fabrikası bacasından salınan çimento tozları, yörede hakim rüzgarların yönü ve şiddetiyle bağıntılı olarak ulaştıkları zeytin plantasyonlarında, bitkinin büyüme ve gelişmesiyle, verimi üzerinde oldukça önemli olumsuz etkilere neden olduğu gibi, yaprak anatomisinde de değişimlere yol açmaktadır. Bitkilerin yaprakları üzerinde biriken çimento tozları, yaprak yüzeyinde gerek ışık absorpsiyonunu engellemekte ve gerekse yüzeysel pH değişimleri ile klorofil pigmentlerinin kaybına neden olarak fotosentez ve bitkide önemli verim kaybına yol açmaktadır. Çimento tozları, yalnızca zeytinin vejetatif büyüme ve gelişmesini engellemekle kalmayıp, bulgularımıza göre, bitkinin gerek meyve tutumu, yani sayısında, gerekse meyve büyümesinde de olumsuz etkilere yol açmaktadır. Çimento tozlarıyla kirlenen zeytin çiçeklerinden tozlaşma döneminde toplanan polen tanelerinin çimlenme yeteneklerinde önemli bir düşüş olduğu belirlenmiştir. Bunun sonucu olarak ülkemiz zeytin üretiminde önemli verim kayıplarına yol açılmaktadır. Ayrıca, çimento tozlarıyla kirlenen zeytin meyvelerindeki yağ miktarının, kontrole göre %50 azaldığı, 1975 yılında B. Cireli tarafından rapor edilmiştir. Sonuçta çimento fabrikası baca tozları, zeytin ağacında morfolojik ve anatomik olarak olumsuz etkilere yol açarak, filiz boyu, yaprak ve meyve gelişimini engellemektedir. Çanakkale Çimento Fabrikası’nda her ne kadar bacalarda filtreler olduğu yetkililerce belirtilmişse de, bunun yeterli olmadığı görülmektedir. Ayrıca yeni kurulacak bacalı tesisler için ÇED raporlarının titizlikle hazırlanması ve işletim sistemlerinin kirlenmeye yol açmayacak teknolojilerle donatılması gereği açıkça ortaya çıkmaktadır. Not: Bu konu hakkında daha geniş bilgi için, Ekoloji’nin 49. sayısında yayınlanan ayni yazarlara ait makaleye başvurulabilir